Giác mạc ( tên tiếng Anh là: Cornea) là lớp màng hình vòm trong suốt phía trước mắt, rất dai, không có mạch máu, có hình chỏm cầu, chiều dày giác mạc ở trung tâm (trung bình 530-550µm) mỏng hơn ở vùng rìa (trung bình 700µm).
Giác mạc ở người bình thường trong suốt và có độ cong lồi ra phía trước như mặt kính đồng hồ. Mặt trước giác mạc lồi còn mặt sau thì lõm, mặt trước có diện tích nhỏ hơn mặt sau.
Cấu tạo của giác mạc gồm 5 lớp: biểu mô, nhu mô, nội mô, màng Bowmans và màng Descemet. Các lớp này tái tạo rất nhanh giúp mắt loại bỏ tổn thương và hồi phục một cách dễ dàng.
Nếu không được chăm sóc và bảo vệ cẩn thận, giác mạc có thể gặp những bệnh lý sau:
Viêm giác mạc mắt
Viêm giác mạc mắt là khi giác mạc bị tổn thương do tác động từ bên ngoài và bị nhiễm trùng, gây phản ứng viêm.
Đây là một bệnh lý về mắt rất nguy hiểm vì có thể để lại cho người bệnh những di chứng vĩnh viễn như sẹo giác mạc, thủng nhãn cầu, lồi mắt cua, thậm chí là mất một phần hoặc toàn bộ thị lực chỉ sau bệnh đục thủy tinh thể và glocom.
Viêm giác mạc mắt là những tổn thương ở giác mạc được gây ra bởi nhiều nguyên nhân như: chấn thương gây rách, xước giác mạc, dị vật tác động (lông xiêu, lông quặm, sạn vôi…). Vì là một lớp rất mỏng, lại là bộ phận đầu tiên của mắt tiếp xúc trực tiếp với môi trường bên ngoài, nên giác mạc rất dễ bị tổn thương, tạo điều kiện cho vi khuẩn, virus nấm xâm nhập, hoặc ký sinh trùng gây ra các tổn thương ở các cơ quan tổ chức giác mạc dẫn đến hoại tử và viêm giác mạc
Viêm giác mạc mắt gồm viêm loét giác mạc (viêm nông) và viêm giác mạc nhu mô (viêm giác mạc mắt sâu).
Có hai nguyên nhân chủ yếu gây ra viêm giác mạc là nhiễm trùng mắt và chấn thương mắt.
1. Vi sinh vật:
- Nguyên nhân chính dẫn đến viêm giác mạc mắt là do sự xâm nhập của các loại vi khuẩn và virus. Vi khuẩn gây viêm giác mạc thường là vi khuẩn (như tụ cầu, trực khuẩn mủ xanh, cầu khuẩn lậu), các loại virus (virus herpes, virus adeno: gây viêm kết mạc cấp, nếu không thể chữa khỏi sau 7 – 10 ngày sẽ gây tổn thương giác mạc).
- Rất ít trường hợp tác nhân gây viêm giác mạc mắt là nấm, tuy nhiên nếu gặp phải thường được phát hiện muộn dẫn đến điều trị khó khăn và dễ gây biến chứng.. Ngoài ra, viêm giác mạc có thể do hở mi, do sẹo hoặc bị liệt thần kinh, do miễn dịch dị ứng và rối loạn chuyển hóa, suy dinh dưỡng, khô mắt và thiếu tiết nước mắt cũng là một nguyên nhân gây ra viêm giác mạc mắt.
2. Chấn thương mắt:
- Dị vật cứng tác động vào giác mạc có thể gây tổn thương, xước giác mạc như: lông quặm, cát, sạn vôi, lông xiêu,… hoặc chấn thương mạnh ở mắt.
- Do đeo kính áp tròng, phẫu thuật giác mạc hoặc bất kỳ nguyên nhân nào khác gây tổn thương giác mạc đều có thể dẫn đến viêm giác mạc. Nếu bạn đang dùng kính áp tròng mà có biểu hiện bệnh về mắt, ngưng đeo ngay và đến bệnh viện chuyên khoa mắt để được kiểm tra.
Nguyên nhân khác gây viêm giác mạc không do nhiễm trùng là hậu quả của một số bệnh tự miễn như viêm khớp dạng thấp và hội chứng Sjogren gây ra. Khi đó các kháng thể và tế bào miễn dịch trong cơ thể tự tấn công giác mạc, gây viêm giác mạc
Triệu chứng của bệnh viêm giác mạc mắt gồm:
- Chảy nước mắt: đây là phản ứng tự nhiên của mắt để giảm sưng viêm và tổn thương, người bệnh thường bị chảy nước mắt giàn giụa không rõ nguyên nhân.
- Đau nhức âm ỉ ở vùng mắt cả khi mắt nghỉ ngơi, đau tăng lên khi có sự kích thích bởi ánh sáng hoặc vận động mắt. Bệnh nhân luôn nhắm nghiền mắt vì sợ ánh sáng.
- Giảm thị lực nhiều trong khi bị đau mắt, đây là triệu chứng để phân biệt viêm giác mạc mắt với viêm kết mạc
- Bệnh có thể dẫn đến: thành sẹo làm giảm thị lực; loét sâu hoại tử đến hết lớp nhu mô, viêm mủ nội nhãn…
- Mắt đỏ, đặc biệt đỏ nhiều quanh tròng đen. Đôi khi sẽ thấy một ngấn mủ màu trắng ở trước tròng đen.
- Xuất hiện đốm trắng to hay nhỏ ở trên giác mạc, nhưng thường ở trung tâm giác mạc.
Viêm giác mạc thường bắt đầu ở lớp ngoài cùng của giác mạc và lan dần vào bên trong mắt. Nếu không nhận ra các triệu chứng của bệnh viêm giác mạc để bệnh kéo dài, tổn thương giác mạc có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm như: viêm mủ nội nhãn, loét hoại tử nhu mô, sẹo giác mạc,… ảnh hưởng đến thị lực và sức khỏe của mắt vĩnh viễn.
Viêm giác mạc mắt nếu phát hiện sớm thì điều trị khá đơn giản, tùy theo nguyên nhân gây bệnh mà bệnh nhân sẽ được điều trị theo phương pháp thích hợp.
Nếu chỉ xước giác mạc nhẹ, bác sĩ có thể chỉ định thuốc mỡ kháng sinh tra mắt. Nếu viêm giác mạc do vi khuẩn có thể được điều trị bằng kháng sinh và căn cứ vào kết quả xét nghiệm, bác sĩ sẽ cho chỉ định điều trị phù hợp.
Nếu do khô mắt có thể sử dụng nước mắt nhân tạo nhỏ mắt. Tuyệt đối không được tra thuốc có Corticoid nếu không có chỉ định của bác sĩ.
Để tránh được những hậu quả kể trên các bệnh nhân cần nhận biết sớm những dấu hiệu của viêm giác mạc và kịp thời đến thăm khám tại các chuyên khoa mắt.
Bảo vệ sức khỏe của mắt rất quan trọng, bởi vậy để phòng viêm giác mạc, mọi người cần ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi có nhiều vitamin A, B2, C; hạn chế đồ ăn nhiều đường, muối, các loại dầu mỡ động vật; tránh sử dụng những đồ uống không có lợi cho sức khỏe như rượu bia, cà phê, thuốc lá.
Nên đeo kính bảo vệ mắt khi ra ngoài, tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời. Dùng nước muối NaCl 0,9% để vệ sinh mắt hằng ngày hoặc khi có bụi hay vật lạ bay vào mắt. Nếu đeo kính áp tròng, sử dụng hợp lý, làm sạch và khử trùng. Không đeo kính áp tròng khi đi bơi, khi ngủ.
Khi làm việc trong điều kiện có nguy cơ ảnh hưởng đến mắt cần đeo kính bảo hộ. Cần điều trị ngay khi bị mắc các bệnh về mắt như lông quặm, viêm mủ túi lệ…
Khi điều trị viêm giác mạc và chăm sóc mắt tại nhà, người bệnh cần chú ý:
– Không nên băng, bịt kín mắt vì sẽ tạo điều kiện cho các vi sinh vật gây bệnh tại mắt phát triển mạnh hơn.
– Nên đeo kính mát khi đi ra ngoài để giúp bảo vệ mắt tránh những kích thích từ môi trường như ánh sáng mạnh, bụi bẩn.
– Tuyệt đối không đeo kính áp tròng và hạn chế trang điểm trong quá trình điều trị.
– Tránh dụi mắt hay để những vật thể bên ngoài có tác động đến mắt.
Xước giác mạc
Trầy xước giác mạc hoặc biểu mô giác mạc bị trợt (trợt giác mạc) là khi giác mạc bị vết cắt trúng nên nó hoặc xước.
Xước giác mạc có nhiều nguyên nhân, trong đó nguyên nhân thường gặp nhất là do vô tình chọc tay vào mắt hoặc những dị vật như cát, mùn cưa, bụi, đất, bụi kim loại, côn trùng nhỏ… có thể bay vào mắt và dính hoặc bám lại trên giác mạc. Xước giác mạc khiến cho mắt rất nhạy cảm với ánh sáng và gây ra cảm giác khó chịu.
Trầy xước giác mạc có thể khiến cho các loại vi khuẩn, nấm dễ xâm nhập vào mắt gây nhiễm trùng. Một số loại vi khuẩn và nấm có thể xâm nhập qua vết xước giác mạc, gây ra các tổn thương nghiêm trọng rất nhanh, trong vòng 24 giờ, thậm chí có thể dẫn đến mù lòa.
Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến xước giác mạc, trong đó nguyên nhân chính thường gặp nhất là do dụi mắt liên tục, vô tình chạm tay vào mắt hoặc do vật thể lạ,… Ngoài ra, xước giác mạc có thể do móng tay hoặc cành cây gây ra.
Dấu hiệu cho thấy mắt bị xước giác mạc như:
- Mắt đỏ, đau và nhạy cảm hơn với ánh sáng.
- Khó mở mắt.
- Cộm và cay mắt, chảy nước mắt nhiều, nhất là khi chớp mắt.
- Thị lực bị nhòe tạm thời, có thể xảy ra viêm nếu vẫn còn dị vật mắc kẹt, từ đó gây giảm thị lực.
- Đau rát nghiêm trọng, xuất huyết mắt,…
Cần xử lý như sau:
- Xước giác mạc do dụi mắt: rửa mắt bằng nước muối sinh lý hoặc nước sạch để làm sạch mắt, loại bỏ các dị vật ở mắt, nên nhắm nhẹ mắt, nếu có thể thì nhờ người đưa đến cơ sở y tế.
- Nháy mắt nhiều lần.
- Xước giác mạc do chấn thương đụng dập: thường đi kèm với tổn thương quanh mắt như tụ máu, bầm mi mắt, hốc mắt; chảy máu trong mắt; tổn thương các tổ chức của mắt như: võng mạc, thể thủy tinh, thần kinh thị,… người bệnh nhắm nhẹ mắt, dùng băng gạc mỏng băng một lớp hờ quanh mắt để bảo vệ, tuyệt đối không dùng tay hoặc bất cứ vật thể nào để dụi mắt.
Khi bị dị vật dính vào mắt, nếu không thể lấy dị vật hoặc bị cộm, đau mắt sau khi đã loại bỏ dị vật, nhìn mờ và chảy nhiều nước mắt, người bệnh cần chỉ động đi khám ngay ở các Bệnh viện, trung tâm mắt uy tín để được thăm khám và điều trị kịp thời.
Rách giác mạc
Rách giác mạc là một trong những bệnh lý giác mạc hay gặp gây ra tổn thương nặng nề nhất đến mắt và thị lực của người bệnh. Nếu như xước giác mạc chỉ là tổn thương nhỏ thì rách giác mạc gần như là một chấn thương đối với mắt.
Bệnh nhân nếu đến bệnh viện chậm trễ hoặc xử lý khâu giác mạc không tốt, thị lực có thể bị suy giảm hoặc mất hoàn toàn. Tùy theo vết rách giác mạc và các yếu tố khác mà sau phẫu thuật, thị lực của người bệnh vẫn bị ảnh hưởng.
Nguyên nhân gây rách giác mạc thường là những chấn thương nghiêm trọng hơn so với xước giác mạc. Ngoài ra, bệnh nhân thường đồng thời bị những tổn thương nội nhãn khác, vì thế khám và điều trị gặp nhiều khó khăn.
Các biểu hiện điển hình của rách giác mạc như: Cảm thấy cộm bên trong mắt, khó mở mắt, nhìn mờ tạm thời, mắt có sung huyết, đỏ đau, nhạy càm với ánh sáng.
Hầu như nguyên nhân gây nên rách giác mạc đều tương tự như xước giác mạc mắt:
– Tác nhân hữu hình như móng tay, bút hay đồ trang điểm, tập giấy vô tình quẹt phải mắt
– Tác nhân từ bụi bẩn, cát, mùn cưa, mạt kim loại hoặc một số vật lạ dính vào trong mắt.
– Dụi mắt quá mạnh tay, nhất là khi dính dị vật.
– Hóa chất mạnh hoặc các chất tẩy rửa trong sinh hoạt hàng ngày rơi vào, khiến mắt tổn thương.
– Mang kính áp tròng không đúng cách hoặc đeo trong một thời gian quá dài hoặc kính áp tròng bẩn.
– Không mang kính bảo hộ để bảo vệ mắt khi tham gia thể thao hoặc các hoạt động có nguy cơ chấn thương cao.
– Tiếp xúc nhiều với khói thuốc lá gây khô và khiến giác mạc yếu đi.
Điều trị khi gặp tình trạng rách giác mạc
Phẫu thuật vá vết rách giác mạc là phẫu thuật khó, yêu cầu cần tỉ mỉ, cẩn thận đồng thời điều trị sau phẫu thuật phải tích cực và chặt chẽ. Do đó bệnh nhân cần tuân thủ tuyệt đối những chỉ định điều trị của bác sĩ, nhất là việc đeo kính bảo hộ sau phẫu thuật và vệ sinh, sử dụng thuốc đúng liều lượng và thời gian.
– Đối với chấn thương đụng dập gây bầm quanh mắt hoặc xuất huyết trong mắt và rách giác mạc người bệnh không can thiệp gì thêm mà chỉ cần sử dụng băng che mắt nhẹ lại và đến ngay cơ sở y tế, chuyên khoa mắt gần nhất để được khám và điều trị.
– Đối với chấn thương xuyên thủng gây rách giác mạc nặng kèm theo chảy máu nhiều. Người bệnh cần cầm máu ngay, nếu có thể thì sử dụng thuốc nhỏ mắt kháng sinh chloramphenicol hoặc tra thuốc mỡ kháng sinh và băng nhẹ mắt lại, sau đó đến ngay cơ sở y tế để khâu và điều trị.
Tuy nhiên, bệnh nhân cần phải tiếp tục theo dõi điều trị để kịp thời xử lý những biến chứng có thể xảy ra ngay cả khi giác mạc sau đã ổn định lành sẹo vì vẫn có nguy cơ gây loạn dưỡng giác mạc và làm thị lực giảm trầm trọng sau này nếu chẳng may bị viêm.
Những thông tin cung cấp trong bài viết mang tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị bởi các bác sĩ nhãn khoa. Vì vậy hãy thăm khám và hỏi ý kiến bác sĩ ngay khi mắt bị chấn thương, bị viêm hay bất kì bất thường nào.
